Meditatie en Stress

‘Als je depressief bent leef je in het verleden.  
Als je bezorgd of angstig bent leef je in de toekomst.  
Als je in vrede leeft of tevreden bent leef je in het heden.’  
- Lao Tze

Stress is op zichzelf een natuurlijk en een niet te vermijden onderdeel van het leven. Vlak voor een examen, wedstrijd of een belangrijk gesprek nemen de hartslag en bloeddruk toe, worden we alerter en energieker en worden we lichamelijk actiever. Een probleem van de stressreactie is dat deze je maar tot een zeker niveau van nut is. Wanneer de reactie te hevig is, te lang duurt of op ongepaste momenten actief is gaat het ten koste van je prestatievermogen, gezondheid en welzijn.

Als we stress ervaren dan kunnen we dat in ons lichaam herkennen aan een hogere bloeddruk, grotere spierspanning, kortere ademhaling, stresshormonen als adrenaline nemen toe, huid en spijsverteringsorganen worden minder doorbloed etc. Ons lichaam probeert ons te helpen tegen mogelijk gevaar en brengt ons daarvoor in verhoogde staat van paraatheid. Deze overlevingsreactie wordt in de literatuur de ‘vecht-vlucht’ reactie genoemd. De fysiologische reactie die de ‘vecht-vlucht’ reactie in het lichaam en onze hersenen activeert als gevolg van een mogelijke verandering en bedreiging wordt gedefinieerd als stress. Langdurige overbelasting door stress kost veel energie, gaat ten koste van belangrijke lichamelijke processen en belast delen van ons lichaam langdurig en heeft een sterke invloed op ons emotioneel welbevinden. Ook is een gevaar van stress dat je bij overmatige stress minder goed in het hier en nu kan gaan functioneren.

Hoe kan meditatie helpen bij stress?

1) Ontspannen en loslaten van stress. Al in de jaren zeventig ontdekte de bekende meditatie- onderzoeker Dr. Benson van de Universiteit van Harvard dat je door te mediteren de ‘vecht-vlucht’ reactie kunt neutraliseren. Tijdens het mediteren komt de ademhaling tot rust, nemen spierspanningen af, ontstaat een toename in de bloedvoorziening naar de huid waardoor je mogelijk tintelingen of warmte in de huid ervaart, ervaar je door het actiever worden van spijsverteringsorganen vaak rommelingen in de maag en merk je dat de geest minder gejaagd of ongeduldig wordt. Allemaal precies het tegenovergestelde van wat je tijdens een ‘vecht-vlucht’ reactie ervaart. Naast momenten van ontspanning creëer je door te mediteren ook momenten van rust en herstel in je leven. Je neemt bewust de tijd om de ‘vecht-vlucht’ reactie te kunnen loslaten en ‘bij te tanken.’ Het gevolg is dat je spanning minder de kans geeft zich op te bouwen en daardoor de kans op chronische stress zal verminderen

2) Meditatie kent ook preventieve werking tegen stress. Uit onderzoek blijkt dat bij regelmatige beoefenaars van meditatie minder snel een ‘vecht-vlucht’ stressreactie teweeg wordt gebracht en dat wanneer ze stress ervaren significant sneller herstellen van de ‘vecht-vlucht’ reactie dan niet-beoefenaars van meditatie. In feite zijn gedachten en afleidingen als herrie, pijntjes en andere ongemakken die in je meditaties aan je voorbijkomen kleine stressoren. Tijdens het mediteren oefen je om hier met een milde (niet-oordelende) en ontspannen hier en nu aanwezigheid mee om te gaan. Doordat je tijdens een meditatie op voelende wijze in contact bent met je lichaam vergroot je je lichaamsbewustzijn en leer je op voelende wijze de kenmerken van stress en ontspanning beter te herkennen. Zodoende wordt je veel bewuster van het ontstaan, de werking en oorzaken van stress en ontstaan er nieuwe mogelijkheden om op een sensitievere en meer ontspannen wijze met stress te leren omgaan.

3) Bewustwording en op een andere manier leren omgaan met stress. Meditatie kan je ook ondersteunen bij het bewustworden en loslaten van specifieke bronnen van stress en spanning. De oorzaken van vele uitingen van stress, conflict en emotie liggen meestal in onbewuste overtuigingen en in diepere spanningspatronen als angsten voor de dood, voor eenzaamheid en onzekerheden betreffende de eigenwaarde of een sterke identificatie met het ego. Door juist niet mee te gaan in de uitingen van deze ‘oerspanningen’ en deze vanuit een neutraal hier en nu perspectief te ervaren voedt je deze niet meer, kun je de onderliggende spanningen beter doorvoelen en kunnen deze zich op natuurlijke wijze oplossen, helen of integreren. Op sommige momenten kan er zich zelfs een geheel nieuw perspectief aandienen. Wanneer je bijvoorbeeld flinke stress ervaart over het maar niet kunnen vinden van een partner in je leven, kan wanneer je deze spanning vanuit een hier en nu perspectief op voelende wijze kunt ervaren, een inzicht over de diepere oorzaken van de stress in je komen bovendrijven. Je wordt je bijvoorbeeld bewust van de pijn van eenzaamheid of een overtuiging in je die denkt dat het onmogelijk voor je is gelukkig te kunnen zijn zonder partner in je leven. Het bewuster worden van dergelijke spanningen die zich meestal op onbewust niveau in je bevinden kent in de praktijk vaak een helend karakter. De spanning lost geheel op of er ontstaat bewustwording en nieuwe mogelijkheden om er op een andere, vaak verstandigere, manier mee om te kunnen gaan.

Opmerking! Meditatie kan op vele manieren bijdragen aan het verminderen van stress en of beter leren omgaan met de stress. Het is echter belangrijk jezelf er aan te blijven herinneren dat meditatie-oefeningen in essentie niet gericht zijn op het bereiken of ervaren van ontspanning of op het loslaten van stress. De ontspanning die je tijdens het mediteren kunt ervaren is een bijeffect dat ontstaat omdat je aandacht meer op het heden is gericht en je juist ontspanning vindt in je huidige ervaring in plaats van in een toekomstige. Bij een hier en nu aanwezigheid ervaar je per definitie minder stress en dus ook minder de gevolgen van de ‘vecht-vlucht’ reactie.